Instrumenti i Ndihmës së Para Aderimit, është një instrument i para-aderimit, që ofron ndihmë financiare për vendet përfituese (vendet kandidate potenciale dhe vendet kandidate), duke i mbështetur ato në kalimin nga statusi kandidat potencial në vend kandidat për anëtarësim në BE, d.m.th. anëtar i BE-së. Instrumenti përbën një nga instrumentet e përgjithshme që mbështet drejtpërdrejt politikat evropiane të ndihmës së jashtme.

Periudha e parë e programimit për IPA, u krijua për një periudhë 7-vjeçare, nga viti 2007 deri në vitin 2013. Rregullorja e re IPA II u miratua në vitin 2014 për periudhën e ardhshme 7-vjeçare 2014-2020.

Këshilli i Bashkimit Evropian (BE), për herë të parë në vitin 2006 krijoi Instrumentin për Ndihmën e Para Aderimit të vendeve kandidate dhe vendeve kandidate potenciale, për anëtarësim në BE (Rregullorja 1085/2006).

IPA I 2007-2013

Rregullorja u miratua me qëllim të përmirësimit të efikasitetit të Ndihmës së Jashtme të Komunitetit. Me këtë Rregullore është paraparë një kornizë e re e programimit dhe ofrimit të ndihmës, për vendet kandidate për anëtarësim në BE, dhe vendet kandidate potenciale për anëtarësim në BE.

FUSHËVEPRIMI

Ndihma për vendet kandidate përdoret si mbështetje në fushat e mëposhtme:

• forcimin e institucioneve demokratike, si dhe të shtetit të së drejtës, duke përfshirë zbatimin e tij
• promovimin dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut dhe respektimin e shtuar për të drejtat e pakicave, promovimin e barazisë gjinore dhe mosdiskriminimit
• reforma e administratës publike, duke përfshirë krijimin e një sistemi që mundëson decentralizimin e menaxhimit të ndihmës, për vendin përfitues në përputhje me rregullat e përcaktuara në nenin 154 të Rregullores Financiare (KE, Euratom) Nr. 2018/1046
• reformat ekonomike
• zhvillimin e shoqërisë civile
• përfshirja sociale
• pajtimi, masat e ndërtimit të besimit dhe rindërtimi; dhe
• bashkëpunimin rajonal dhe ndërkufitar.

Në rastin e vendeve kandidate për anëtarësim në BE (në mesin e të cilave është Republika e Maqedonisë), ndihma do të përdoret gjithashtu për të mbështetur fushat e mëposhtme:

• miratimin dhe zbatimin e acquis communautaire (e drejta e BE-së).
• mbështetje për zhvillimin e politikave, si dhe përgatitjen për zbatimin dhe menaxhimin e politikave të përbashkëta bujqësore dhe të kohezionit të Komunitetit.

IPA II 2014-2020

Më 11 mars 2014, Parlamenti Evropian dhe Këshilli miratuan Rregulloren (BE) Nr. 231/2014 për krijimin e një Instrumenti për Ndihmën e Para Aderimit (“Rregullorja IPAII”). Ky instrument është një bazë ligjore për ofrimin e ndihmës financiare për përfituesit e renditur në Aneksin I të Rregullores IPA II (“Përfituesit IPA II”), në miratimin dhe zbatimin e reformave politike, institucionale, ligjore, administrative, sociale dhe ekonomike të kërkuara nga këta përfitues, në mënyrë që të përputhet me vlerat e Unionit dhe të përafrohet në mënyrë progresive me rregullat, standardet, politikat dhe praktikat e Unionit, me synimin për anëtarësimin në Union.

Ndihma sipas IPA II, do të ofrohet në bazë të dokumenteve strategjike, të krijuara për kohëzgjatjen e kornizës financiare shumëvjeçare të Unionit për periudhën nga 2014 deri në 2020, nga Komisioni në partneritet me përfituesin e IPA II.

Kjo ndihmë realizohet nëpërmjet programeve dhe masave të përcaktuara në nenet 2 dhe 3 të Rregullores së Përbashkët Zbatuese.

Zbatimi, si rregull, do të marrë formën e programeve vjetore ose shumëvjeçare, specifike për një vend ose shumë vende, si dhe programe të bashkëpunimit ndërkufitar, të krijuara në përputhje me dokumentet e strategjisë dhe të hartuara nga përfituesi përkatës i IPA II dhe /ose Komisioni, sipas rastit, dhe miratuar nga Komisioni.

Sipas Rregullores, ndihma për përfituesit do të synojë të mbështesë përpjekjet e tyre për të forcuar:

• institucionet demokratike dhe shtetin e së drejtës,
• reformën e administratës publike,
• zbatimin e reformave ekonomike,
• respektimi i të drejtave të njeriut dhe të drejtave të pakicave,
• promovimin e barazisë gjinore,
• të mbështesë zhvillimin e shoqërisë civile dhe rritjen e bashkëpunimit rajonal, si dhe pajtimin dhe rindërtimin, si dhe të promovojë zhvillimin e qëndrueshëm dhe reduktimin e varfërisë në këto vende.

Sipas nenit 49 të Traktatit të Bashkimit Evropian, çdo shtet evropian që miraton vlerat e respektimit të dinjitetit njerëzor, lirisë, demokracisë, barazisë, shtetit të së drejtës dhe respektimit të të drejtave të njeriut, duke përfshirë të drejtat e personave që u përkasin pakicave, mund të aplikojë për t'u bërë anëtar i Unionit.

Një shtet evropian, që ka aplikuar për t'u bashkuar me BE-në, mund të bëhet anëtar vetëm kur të konfirmohet se i plotëson kriteret e anëtarësimit, të miratuara në Këshillin Evropian në Kopenhagë, në qershor 1993, dhe me kusht që aderimi të mos e mbingarkojë kapacitetin e Unionit me integrimim të anëtarëve të ri.

IPA II PËRFITUESIT

Kjo rregullore i referohet vendeve kandidate dhe vendeve kandidate potenciale për anëtarësim në BE - Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Islanda, Mali i Zi, Serbia, Turqia, Maqedonia dhe Kosova.

Komuniteti i ndihmon vendet, që të përafrohen me standardet dhe politikat e BE-së, nëpërmjet dhënies së fondeve të BE-së në kuadër të IPA-s.

Objektivat specifike

Ndihma sipas kësaj rregulloreje do të ndjekë arritjen e objektivave specifike të mëposhtme, sipas nevojave të secilit prej përfituesve, si dhe agjendës së tyre individuale të zgjerimit:

- mbështetje për reformat politike, ndër të tjera nëpërmjet:

• forcimi i demokracisë dhe institucioneve të saj, duke përfshirë një gjyqësor të pavarur dhe efikas, dhe të shtetit të së drejtës, duke përfshirë zbatimin e tij;
• promovimi dhe mbrojtja e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, respektimi i shtuar për të drejtat e personave që u përkasin pakicave, duke përfshirë personat lezbike, homoseksualë, biseksualë, transgjinorë dhe interseksorë (popullsia LGBT), promovimi i barazisë gjinore, mosdiskriminimi dhe toleranca, si dhe liria e media dhe respekt për diversitetin kulturor;
• bashkëpunimi rajonal dhe marrëdhëniet e mira fqinjësore;
• promovimi i masave të pajtimit, të ndërtimit të paqes dhe të besimit;
• lufta kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar;
• forcimi i administratës publike dhe qeverisjes së mirë në të gjitha nivelet;
• masat për ngritjen e kapaciteteve për përmirësimin e zbatimit të ligjit, menaxhimit të kufijve dhe zbatimit të politikës së migracionit, duke përfshirë menaxhimin e flukseve migratore;
• zhvillimi i shoqërisë civile;
• përmirësimi i dialogut social dhe forcimi i kapaciteteve të partnerëve socialë;

- mbështetje për zhvillimin ekonomik, social dhe territorial, me synimin për një rritje të zgjuar, të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse, ndër të tjera edhe me:

• arritjen e standardeve të BE-së në ekonomi, duke përfshirë një ekonomi tregu funksionale, si dhe qeverisjen fiskale dhe ekonomike;
• reformat ekonomike të nevojshme për të përballuar presionin konkurrues dhe forcat e tregut në Union, duke kontribuar në arritjen e qëllimeve sociale dhe mjedisore;
• nxitja e punësimit dhe lëvizshmërisë së punës, promovimi i krijimit cilësor të vendeve të punës dhe zhvillimi i kapitalit njerëzor;
• promovimi i përfshirjes sociale dhe ekonomike, në veçanti të pakicave dhe grupeve të cenueshme, duke përfshirë personat me aftësi të kufizuara, refugjatët dhe personat e zhvendosur;
• nxitja e një sistemi arsimor gjithëpërfshirës dhe të integruar dhe ruajtja dhe restaurimi i trashëgimisë kulturore;
• zhvillimi i kapitalit fizik, duke përfshirë përmirësimin e infrastrukturës dhe lidhjet me rrjetet e Unionit dhe rajonal;
• forcimi i kapaciteteve të kërkimit, zhvillimit teknologjik dhe inovacionit;

- forcimi i aftësisë së përfituesve në të gjitha nivelet për të përmbushur detyrimet që rrjedhin nga anëtarësimi në Union, duke mbështetur përafrimin progresiv me dhe miratimin, zbatimin dhe realizimin e së drejtës së BE-së, duke përfshirë përgatitjen për menaxhimin e Fondeve Strukturore të Unionit, Fondit të Kohezionit dhe Fondi Bujqësor Evropian për Zhvillim Rural;

- forcimi i integrimit rajonal dhe bashkëpunimit territorial që përfshin përfituesit e IPA-s, shtetet anëtare dhe, sipas rastit, vendet e treta brenda fushëveprimit të Rregullores (BE) Nr. 232/2014 të Parlamentit Evropian.

TREGUESIT

Progresi drejt arritjes së objektivave specifike do të monitorohet dhe vlerësohet në bazë të treguesve të paracaktuar, të qartë, transparent dhe, sipas rastit, të matshëm dhe specifikë të vendit, të cilët mbulojnë ndër të tjera:

• progres në fushat e forcimit të demokracisë, shtetit të së drejtës dhe një sistemi drejtësie të pavarur dhe efikas, respektimi i të drejtave të njeriut, duke përfshirë të drejtat e personave që u përkasin pakicave dhe grupeve të cenueshme, liritë themelore, barazinë gjinore dhe të drejtat e grave, luftën kundër korrupsionit dhe krimi i organizuar, pajtimi, marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë dhe kthimi i refugjatëve, dhe në veçanti, krijimi i të dhënave në ato zona;
• progresi në reformat socio-ekonomike dhe fiskale, duke adresuar disbalancat strukturore dhe makro-ekonomike; qëndrueshmëria dhe efektiviteti i strategjive të zhvillimit social dhe ekonomik; progres drejt rritjes së zgjuar, të qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse dhe krijimit të një arsimi gjithëpërfshirës dhe të integruar, trajnim cilësor dhe punësim, duke përfshirë investimet publike të mbështetura nga IPA II; progres drejt krijimit të një mjedisi të favorshëm biznesi;
• progres në përafrimin e legjislacionit me të drejtën e BE-së, duke përfshirë një historik të zbatimit të tij; progresi në reformën institucionale të lidhur me Unionin, duke përfshirë kalimin në menaxhimin indirekt të ndihmës së ofruar sipas kësaj Rregulloreje;
• progres në ndërtimin dhe forcimin e qeverisjes së mirë dhe kapaciteteve administrative, institucionale dhe absorbuese në të gjitha nivelet, duke përfshirë burimet e duhura njerëzore, të nevojshme për miratimin dhe zbatimin e legjislacionit të lidhur me të drejtën e Unionit;
• nismat e bashkëpunimit rajonal dhe territorial dhe evolucioni i flukseve tregtare.